Steden maken de borst nat

 (FD, 12-3-2011)

Naarmate het klimaat warmer wordt, valt in Nederland vaker extreem veel regen. Vooral in de zomer worden die buien heviger. Dat is de boodschap van onderzoekers van KNMI en TU Delft. Stedelijke rioolbeheerders moeten zich voorbereiden op hogere 'piekbelastingen.' Gelukkig zijn er in veel gevallen goedkope oplossingen.

Aan het einde van een hete zomerdag valt vaak een stevige (onweers)bui. Als het klimaat warmer wordt, is dus te verwachten dat er meer van die malse buitjes vallen. Maar hoeveel dan? En hoeveel water levert dat op?

In 2006 publiceerde het KNMI een viertal klimaatscenario’s. Alle vier lieten een toename zien van het aantal dagen met extreme neerslag. “Organisaties als stichting RIONED, de TU-Delft en het toenmalige RIZA stelden toen de vraag of het KNMI iets kon zeggen over extreme neerslag in kortere tijdsduren dan een dag,” zegt Janette Bessembinder, onderzoeker bij het KNMI. “Voor het stedelijk waterbeheer heeft men namelijk informatie nodig over extreme neerslag per 5 minuten tot 60 minuten.”

Maar in een stad komt regen heel snel tot afvoer, legt prof. Nick van de Giesen uit. Hij is hoogleraar Waterbeheer aan de TU Delft. “De oorzaak is dat daken en straten, trottoirs en parkeerterreinen het water niet vasthouden. Dus als op een dag 20 mm valt, maakt het een groot verschil of die 20 mm netjes over de dag verspreid vallen, of dat alles in een uur neerkomt.”

Er werd in 2007 een onderzoek gestart, waarbij behalve Bessembinder en Van de Giesen ook Yanina Romero betrokken was, destijds student aan de TU Delft. Neerslagmetingen uit De Bilt over de jaren 1958-2006 werden statistisch geanalyseerd. De gewenste informatie per vijf minuten was daar niet uit te destilleren, maar een nauwkeurigheid van een uur was wel mogelijk. De uitkomst is kort geleden gepubliceerd in het wetenschappelijke blad Climate Change: Hoe warmer het wordt, hoe meer dagen er voorkomen met extreme regenval.

Van de Giesen: “Overigens is het mogelijk dat we juist drogere zomers krijgen. Maar de regen die er valt heeft de neiging meer in één dag te vallen. En onze studie laat zien dat die dagneerslag ook nog eens de neiging heeft binnen die dag meer geconcentreerd te vallen. Dus in plaats van een fijn zomers regenbuitje krijgen we meer van die stormen zoals in augustus vorig jaar.”

Wat moeten rioolbeheerders en watermanagers met die wetenschap? Prof. Van de Giesen: “Veel rioleringsstelsels zijn aan vervanging toe. De kosten daarvan zitten in het graven en het afzetten van de straat en dergelijke. Als je de buis een slagje groter maakt, zijn de additionele kosten marginaal. Als je dan voor 5% extra kosten meer vertrouwen kunt hebben dat je riolering tegen zijn taak is opgewassen, is dat een goede investering.”

“Dit is een heel mooi verhaal,” reageert Hugo Gastkemper, directeur van Stichting Rioned, de koepelorganisatie voor de riolering en het stedelijk waterbeheer in Nederland. “Het onderbouwt prima wat we al verwachtten: het aantal hevige buien én de intensiteit daarvan neemt toe.”

Twee dingen zijn financieel niet verantwoord: een heel rioleringsstelsel vergroten dat niet aan vervanging toe is, en een rioleringsstelsel afstemmen op de allergrootst mogelijke bui. In 2007 heeft Rioned al een visie gepubliceerd met de titel Klimaatverandering, hevige buien en riolering. Gastkemper: “Daarin erkennen we dat het klimaat verandert en dat er effecten zijn waar we rekening mee moeten houden. We moeten goed in het oog houden wat de echte problemen zijn. Dat is dat wegen en tunnels geblokkeerd raken, en dat het water gebouwen inloopt en schade veroorzaakt. Maar water is ook een deel van de oplossing. We kunnen bijvoorbeeld de openbare ruimte beter inrichten, zodat overtollig water even wordt opgeslagen waar het geen kwaad kan. Daarnaast kunnen we extra afvoer maken naar het oppervlaktewater en, als de kans zich voordoet, grotere buizen in de grond leggen.” (Zie kader, HB)

Op die manier is het mogelijk grotere pieken in de regenval het hoofd te bieden zonder dat de kosten uit de hand lopen. Maar wat gaat er nu veranderen op grond van deze studie? Prof. Van de Giesen: “Er is een norm waar rioleringen op worden afgestemd: het stelsel moet een afvoer van 7 mm regenwater per uur aankunnen. Op grond van ons onderzoek zou die norm omhoog moeten. De scenario’s van het KNMI produceren een toename van de maximale regenval per dag tussen de 5 en 27 %. Onze studie zegt: de maximale regenval per uur stijgt zelfs nog méér.” En, relativerend: “Rioolbeheerders hebben ook andere problemen, zoals verstoppingen, budgettekorten. De samenleving heeft ook meer aan zijn hoofd dan alleen het klimaat.De voedselvoorziening tot 2030 is een veel groter probleem. Maar op een termijn van 100 jaar is het klimaat weer belangrijker.”

Kader 1: Rioned maatregelen

Dit zijn volgens Stichting Rioned goedkope maatregelen om wateroverlast in steden en dorpen het hoofd te bieden:

1. Verstoppingen tegengaan.

2. Water op straat accepteren als dit geen schade oplevert. “Hinder is niet zo erg.”

3. Verhoogde stoepranden en een verlaagde ligging van de straat maken van de straat een bergplaats van water. Zo voorkom je schade elders.

4. Groenvoorzieningen en speelplaatsen gebruiken als berging of als plaats waar het water de bodem inzakt.

5. Meer open water vergroot de bergingscapaciteit

6. Gebouwen beschermen, bijvoorbeeld door het verhogen van drempels.

 

Kader 2: Sybe Schaap

“Er wordt teveel, en te makkelijk, toegeschreven aan het klimaat,” zegt prof. Sybe Schaap, buitengewoon hoogleraar water policy & governance aan de Technische Universiteit Delft en de Wageningen Universiteit. Eind 2010 waarschuwde hij in zijn oratie voor andere oorzaken van overstromingen. “De bodem van veel wereldsteden zakt met 10 cm of meer per jaar. Saigon, Bangkok, Taipeh, ... In Jakarta zelfs 20 cm per jaar! Oorzaak is vooral grondwateronttrekking.

“In Nederland zakken klei- en veengebieden ongeveer een halve cm per jaar. Dus in NL is de bodemdaling een minstens even groot probleem als de stijging van de zeespiegel.”

Kader 3: Rijssen-Holten

In 2002 en 2003 kreeg de gemeente Rijssen-Holten viermaal te maken met extreme regenval. Eénmaal viel 50 mm in 75 minuten (de gemiddelde maandhoeveelheid in De Bilt is 62 mm). Woningen en bedrijfsgebouwen liepen onder en het treinverkeer tussen Deventer en Almelo moest worden stilgelegd. Sindsdien is een heel pakket maatregelen uitgevoerd. In hoge delen van de gemeente zijn putten aangelegd die de aanvoer naar lagere delen beperken. Tienduizenden kunststof kratten vangen water op onder pleinen, plantsoenen en parkeerplaatsen. 100 hectare van zulk ‘verhard oppervlak,’ is afgekoppeld van de riolering. De riolen zelf zijn verbeterd zodat ze meer kunnen verwerken.