Lockdown voor corona is gezond én voordelig

Is het tijd om de lockdown te versoepelen of zelfs op te heffen? Een argument daarvóór is dat de economie schade lijdt, wat een andere manier is om te zeggen dat het heel veel mensen heel veel geld kost. Verstandige, deskundige personen voeren dit aan, waaronder macro-econoom Kees de Kort van BNR en Frank Kalshoven, economisch columnist van De Volkskrant.



Laat ik eerst ingaan op wat Kalshoven dit weekeinde betoogt. Het beleid werkt, zegt hij, het is dus effectief. Maar is het ook efficiënt, met andere woorden bereikt het zijn doel tegen voldoende lage kosten? Vervolgens schetst hij dat de werkzaamheid van het beleid steeds minder wordt (zorgkosten die afnemen, maar in steeds mindere mate) en dat de economische kosten toenemen door werkloosheid, faillissementen en dergelijke. Hij stelt zich een dalende en een stijgende lijn voor, en waar die twee elkaar kruisen worden de kosten hoger dan de baten. Op dat punt zou je de economie voorrang moeten gaan geven. Als het gaat om handhaven van de lockdown stelt hij dat de regering zou moeten aantonen dat de baten daarvan groter zijn dan de kosten.

Mooi gezegd maar je hebt er niets aan. Het is waar dat er kosten zijn en baten, en op zichzelf is het niet verkeerd om die tegen elkaar af te wegen – ook niet als daar mensenlevens mee zijn gemoeid. Alleen: in de coronacrisis ontbreken duidelijke gegevens over kosten zowel als baten. Wat een ic-bed of een ziekenhuisopname kost, weten we wel. Die kosten zijn we met onze social distancing bezig te elimineren. Dat zijn dus baten van het beleid. Maar er zijn ook baten die onbekend blijven. Denk aan het uitvallen en de verzorging van mensen die wel corona hebben, maar niet zijn gediagnosticeerd, en bijvoorbeeld hun begrafenissen. De cijfers van de ‘oversterfte’ suggereren dat het gaat om een veelvoud van de aantallen geteste patiënten. Ook kun je denken aan de zorg voor patiënten die bijvoorbeeld operaties missen omdat coronapatiënten voorrang krijgen, en voor wie de zorg straks duurder wordt omdat hun kwaal door het uitstel is verergerd. De baten van het beleid bestaan dus ook uit het vermijden van deze kosten. Kwantificeer dat maar eens.

Ook de kosten van het beleid zijn niet te achterhalen. Vanuit een helikopter zou je een eind kunnen komen door de gemiste economische groei uit te rekenen, maar dat kan alleen met heel vette marges. Dat de kosten ook doorwerken in volgende jaren is aannemelijk, maar in welke mate is nog onzekerder dan de kosten voor het lopende jaar. Verder weet je niet wat de economische gevolgen zouden zijn geweest van een pandemie zónder lockdown - die uitgangssituatie zou je natuurlijk moeten verrekenen.

Volgens Kalshoven moet de regering aantonen dat handhaven van de lockdown voordeliger is dan versoepelen. Het lijkt me typisch een stelling van een econoom, die gewend is dat de voordeligste optie de voorkeur krijgt en dat een ander maar moet voorrekenen dat business as usual moet wijken. Waarom zou een voorstander van versoepeling niet hoeven aantonen dat ongehinderd geld verdienen nóg lucratiever is dan een beleid dat levens redt?

Kees de Kort gaat op BNR al sinds het begin van de crisis veel korter door de bocht dan Kalshoven. Hij hamert erop dat bijna niemand corona krijgt, dat we ons er niets van moeten aantrekken en dat dan alles vanzelf goedkomt.

Het is vreemd dat het in dit stadium nog moet worden uitgelegd aan mensen als Kalshoven en De Kort, maar we hebben in deze kwestie niet eenvoudig te maken met kosten en baten, die we zouden kunnen afwegen als ze bekend waren - wat ze niet zijn. In plaats daarvan hebben we te maken met plafonds. In de zorg bijvoorbeeld, waar overschrijding van de capaciteit demoraliserende tonelen kan veroorzaken zoals triage aan de poort van het ziekenhuis of collectieve begrafenissen, die de gebruikelijke economische afwegingen te boven gaan. Ook realiseert lang niet iedereen zich – Kalshoven en De Kort kennelijk ook niet – dat de huidige aantallen slachtoffers zo gering zijn dank zij het beleid. Weliswaar had het nog veel beter gekund maar zou dit beleid niet zijn gevoerd, dan hadden de aantallen doden zo uit de hand kunnen lopen dat ook daar plafonds zouden zijn bereikt. Ontwrichting van hele gemeenschappen, zoals tijdens de Spaanse griep of de builenpest, was mogelijk geweest, met alle economische gevolgen van dien.

Ook nu het beleid werkt, is het loslaten van maatregelen niet gratis. Zoals de aantallen besmettingen aanvankelijk exponentieel groeiden, zo kunnen ze wéér gaan groeien als je niet oppast. En dan begin je niet met één besmettingsbron zoals eind februari, maar nu met duizenden of tienduizenden. Merk je dat de zaken uit de hand lopen, dan is daar weer die vertraging van twee weken wanneer je ingrijpt, nu midden in een al volwassen epidemie. Anders dan twee maanden geleden is de regering nu doordrongen van het voorzorgprincipe: richt je beleid zo in dat een catastrofe in ieder geval wordt vermeden. Sommige economen zijn blijkbaar nog niet zover.

De voorstelling van zaken van met name De Kort, dat we onszelf met de lockdown alleen maar zitten te ruïneren, is vals. Dat laat het lot van Amerikaanse steden zien tijdens de Spaanse griep van 1918/19. Zo werd in Philadelphia een parade van oorlogsveteranen niet afgelast omdat er geld verdiend kon worden. Dit superspreader event werd er de oorzaak van dat in Philadelphia veel meer slachtoffers vielen dan in steden die een of andere vorm van lockdown invoerden. San Francisco was een stuk voorzichtiger en hield de schade beperkt met sluiting van scholen, evenementen en amusementscentra zoals bioscopen. Maar toen Philadelphia en ook New York hun lesje hadden geleerd en na de eerste piek weinig nieuwe slachtoffers noteerden, bezweken steden als San Francisco en St. Louis voor de druk van de commercie om te versoepelen, met een heftige tweede golf van de griep tot gevolg.

Waar economen vooral naar zouden moeten kijken is het feit dat honderd jaar geleden de streken waar de strengste maatregelen werden genomen zich economisch het best herstelden na de pandemie. Een studie van het MIT uit 2020 stelt vast dat het de pandemie zelf was, en niet de bestrijding daarvan, die de grootste economische schade veroorzaakte. Aandringen op vroeg loslaten van de maatregelen is dus niet alleen gevaarlijk voor de volksgezondheid maar spant ook economisch het paard achter de wagen.